بیماری گامبورو یا بورس عفونی (Infectious Bursal Disease – IBD) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ویروسی در صنعت پرورش طیور است که می‌تواند خسارات اقتصادی سنگینی به مرغداری‌ها وارد کند. این بیماری که عمدتاً جوجه‌های جوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، با تأثیر بر بورس فابرسیوس (Bursa of Fabricius) باعث تضعیف سیستم ایمنی گله می‌شود. در این مقاله، به بررسی جامع علائم، راه‌های انتقال، روش‌های پیشگیری، و درمان بیماری گامبورو خواهیم پرداخت.

—

🔸 بیماری گامبورو چیست؟

بیماری گامبورو یا بیماری بورس عفونی، یک عفونت ویروسی است که توسط ویروس گامبورو (Birnavirus) ایجاد می‌شود. این ویروس به‌طور خاص سلول‌های سیستم ایمنی جوجه‌ها را در بورس فابرسیوس هدف قرار می‌دهد. بورس فابرسیوس یک اندام لنفاوی مهم در پرندگان است که مسئول تولید سلول‌های ایمنی می‌باشد. آسیب به این اندام می‌تواند ایمنی گله را به شدت کاهش دهد و پرندگان را مستعد ابتلا به سایر بیماری‌ها کند.

ویژگی‌های کلیدی ویروس گامبورو:

💢 مقاوم به شرایط محیطی سخت

💢 قابلیت انتقال سریع در گله

💢 دو سویه اصلی: خفیف و بسیار بیماری‌زا

—

🔸 علائم بیماری گامبورو

شناخت علائم بیماری گامبورو برای تشخیص و کنترل سریع آن اهمیت دارد.
◼️ علائم بالینی شامل:

▪️ کاهش شدید اشتها

▪️ کاهش وزن و ضعف

▪️ اسهال سفید تا قهوه‌ای

▪️ پژمردگی و بی‌حالی جوجه‌ها

▪️ افزایش تلفات ناگهانی (بویژه در جوجه‌های 3 تا 6 هفته)

◼️ تغییرات کالبدشکافی:

▪️ تورم و التهاب بورس فابرسیوس

▪️ خونریزی در ماهیچه‌ها و اندام‌ها

▪️ آتروفی بورس در موارد پیشرفته

🔸 راه‌های انتقال بیماری گامبورو

ویروس گامبورو به شدت مسری است و می‌تواند از راه‌های مختلف در گله منتشر شود:

1. تماس مستقیم: بین پرندگان آلوده و سالم.

2. تماس غیرمستقیم: از طریق بستر، تجهیزات، آب، و خوراک آلوده.

3. انتقال توسط انسان‌ها: کفش، لباس، یا تجهیزات آلوده.

4. انتقال مکانیکی: توسط حشرات و جوندگان.

🔸 تأثیر گیاهان دارویی و عصاره‌های طبیعی در کنترل گامبورو

استفاده از گیاهان دارویی و عصاره‌های طبیعی در صنعت طیور به عنوان یک روش مکمل برای افزایش ایمنی گله و کاهش اثرات بیماری‌های ویروسی مانند گامبورو مورد توجه قرار گرفته است. تحقیقات نشان داده‌اند که گیاهانی مانند زردچوبه (Curcuma longa)، سیر (Allium sativum)، و آویشن (Thymus vulgaris) به دلیل داشتن خواص ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی، و تقویت‌کننده سیستم ایمنی می‌توانند به کاهش شدت علائم بیماری گامبورو کمک کنند.
به‌عنوان مثال، اسانس آویشن با داشتن ترکیبات فنولیک مانند تیمول و کارواکرول، تأثیر مثبتی بر کاهش استرس اکسیداتیو ناشی از بیماری و بهبود رشد طیور دارد. همچنین، استفاده از عصاره‌های سیر در آب آشامیدنی طیور، اثرات ضدویروسی نشان داده و می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

—

🔸 میزان تلفات در سنین مختلف گله

میزان تلفات ناشی از بیماری گامبورو به سن، وضعیت ایمنی گله، و شدت سویه ویروس بستگی دارد. جوجه‌های گوشتی در سنین 3 تا 6 هفته به دلیل توسعه ناقص سیستم ایمنی، بیشترین حساسیت را به این بیماری دارند. تلفات در این سنین می‌تواند به بیش از 30 درصد برسد، به‌ویژه در مواردی که گله به‌درستی واکسینه نشده باشد یا به اصول بهداشتی توجه کافی نشده باشد.
در گله‌های تخم‌گذار نیز، بیماری گامبورو می‌تواند به کاهش وزن و رشد مرغ‌ها و در نهایت کاهش تولید تخم‌مرغ منجر شود. هرچند تلفات در مرغ‌های بالغ کمتر است، اما اثرات طولانی‌مدت بیماری بر عملکرد اقتصادی گله همچنان قابل توجه است.

🔸 اثرات استرس محیطی بر شدت بیماری گامبورو

استرس‌های محیطی مانند ازدحام بیش از حد، کیفیت پایین بستر، تهویه نامناسب، و تغییرات ناگهانی دما می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی جوجه‌ها و افزایش شدت علائم بیماری گامبورو شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که کاهش عوامل استرس‌زا می‌تواند مقاومت گله را در برابر این بیماری افزایش دهد.
به‌عنوان مثال، کنترل دما و رطوبت سالن، استفاده از سیستم‌های تهویه مناسب، و مدیریت تراکم گله می‌تواند نه تنها شدت بیماری گامبورو را کاهش دهد، بلکه مانع از بروز سایر بیماری‌های ثانویه در گله شود.

—

🔸 نقش تغذیه در پیشگیری از بیماری گامبورو

تغذیه مناسب و متعادل، نقش کلیدی در بهبود سیستم ایمنی طیور و کاهش اثرات بیماری گامبورو دارد. مکمل‌های حاوی ویتامین‌ها (مانند ویتامین C و E)، مواد معدنی (مانند سلنیوم و روی)، و اسیدهای آمینه ضروری می‌توانند استرس اکسیداتیو ناشی از ویروس گامبورو را کاهش داده و از تلفات جلوگیری کنند.

علاوه بر این، استفاده از پروبیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها در خوراک طیور، با تقویت میکروبیوم روده به بهبود جذب مواد مغذی و افزایش مقاومت طیور در برابر بیماری‌های ویروسی کمک می‌کند.

نمودارهای بیماری گامبورو

🔸 راه‌های پیشگیری از بیماری گامبورو

✅ بهداشت مرغداری:

▫️رعایت اصول بهداشتی، نقش مهمی در پیشگیری از گامبورو دارد.

▫️تمیز کردن و ضدعفونی منظم سالن‌ها

▫️مدیریت صحیح بستر برای کاهش تجمع عوامل بیماری‌زا

▫️استفاده از تجهیزات بهداشتی

✅ قرنطینه:
جدا کردن جوجه‌های جدید از گله برای پیشگیری از ورود ویروس به مرغداری.

✅ واکسیناسیون علیه گامبورو:
استفاده از واکسن گامبورو یکی از مؤثرترین راه‌های افزایش ایمنی گله است.

▫️ انواع واکسن: زنده، کشته یا ترکیبی

▫️ زمان‌بندی واکسیناسیون: معمولاً در سنین 10 تا 14 روزگی، بسته به نوع واکسن و شرایط گله.

✅ کنترل ورود و خروج:
محدود کردن دسترسی افراد و تجهیزات غیرضروری به مرغداری.

✅ ایمنی گله:
تغذیه مناسب و استفاده از مکمل‌های ویتامینی برای تقویت سیستم ایمنی طیور.

—

🔸 درمان بیماری گامبورو

تا به امروز، هیچ درمان قطعی برای ویروس گامبورو وجود ندارد. با این حال، مدیریت درست می‌تواند اثرات بیماری را کاهش دهد.

اقدامات درمانی:

1. حمایتی:

🔹 استفاده از مکمل‌ها و ویتامین‌ها برای بهبود شرایط پرنده.

🔹 آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه.

2. کنترل تلفات:

🔹 جداسازی پرندگان بیمار

🔹 از بین بردن پرندگان مرده به روش بهداشتی

🔸 خسارت اقتصادی گامبورو

تأثیر گامبورو فراتر از کاهش رشد مرغ و تولید تخم‌مرغ است. این بیماری می‌تواند با افزایش تلفات و کاهش بهره‌وری گله، خسارات قابل توجهی به صنعت مرغداری وارد کند.

آمار مهم:

🔹 کاهش رشد در جوجه‌های گوشتی

🔹 افت تولید تخم‌مرغ در مرغ‌های تخم‌گذار

🔹 هزینه‌های واکسیناسیون و کنترل بیماری

—

🔸 اهمیت بهداشت در پیشگیری از گامبورو

رعایت اصول بهداشتی در پرورش طیور کلید کنترل بیماری‌های ویروسی از جمله گامبورو است. مرغداری‌ها باید به اصول زیر توجه ویژه‌ای داشته باشند:

• شست‌وشو و ضدعفونی دوره‌ای

• استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های قوی برای از بین بردن ویروس

• نظارت مداوم بر سلامت گله

—

🔸 جمع‌بندی و توصیه‌ها

بیماری گامبورو یکی از چالش‌های بزرگ در صنعت پرورش طیور است که به دلیل سرعت انتشار و خسارات اقتصادی، کنترل و پیشگیری از آن بسیار حیاتی است. مرغداران باید با رعایت بهداشت، واکسیناسیون منظم، و تغذیه صحیح، ایمنی گله‌های خود را افزایش دهند. همچنین، آگاهی از علائم و راه‌های انتقال بیماری به شناسایی سریع و مدیریت مؤثر کمک می‌کند.